«من باهوشم؟ ضریب هوشی من نرمال است؟» این پرسشها از دوران کودکی در ذهن بسیاری از ما شکل میگیرند؛ از زمانی که وارد مدرسه میشویم و نخستین تجربههای یادگیری را پشت سر میگذاریم، تا روزی که وارد دانشگاه یا محیط کار میشویم و تواناییهای خود را با دیگران مقایسه میکنیم. حتی شاید تست هوش (IQ) هم داده باشیم و نمره آی کیو خود را با دیگران مقایسه کرده باشیم. در پاسخ به همین کنجکاوی همیشگی، روانشناسان مفهومی به نام IQ یا ضریب هوشی را مطرح کردند؛ معیاری عددی که با استفاده از آزمونهای استاندارد، سطح تواناییهای ذهنی، استدلال، حافظه و درک فرد را در مقایسه با همسالانش میسنجد.
در این مقاله از دانشکار به زبان ساده بررسی میکنیم که ضریب هوشی نرمال چند است، نمره IQ چه معنا و کاربردی دارد و چه عواملی میتوانند بر افزایش یا کاهش آن تاثیر بگذارند.
منظور از ضریب هوشی نرمال چیست؟
IQ یا «بهرهی هوشی» آزمونی استاندارد است که برای سنجش توانایی ذهنی افراد انجام میشود و بهطور معمول، نتایج آن با گروه افراد همسن و سال مقایسه میشود.
نمره IQ در واقع عددی است که میزان هوش فرد بر اساس یک مقیاس استاندارد نشان میدهد. نمرات بین ۹۰ تا ۱۰۹ نشاندهندهی ضریب هوشی نرمال یا متوسط هستند. نمره IQ بالاتر از ۱۴۰ نیز نشاندهنده نبوغ یا نزدیک به نبوغ است. گفته میشود ضریب هوشی انیشتین نیز بین ۲۰۵ تا ۲۲۵ بوده است.
در بیشتر آزمونهای امروزی، میانگین نمره ۱۰۰ در نظر گرفته میشود که این نمره معمولاً میانگینی از چند بخش مختلف است. آزمونهای IQ، هنوز هم در استخدامها و خدمات آموزشی کاربرد دارند و بهویژه برای تعیین سطح آموزشی مناسب کودکان، استفاده میشوند.
مطلب مرتبط: ضریب هوشی یا IQ چیست؟
در آزمون IQ چه مواردی سنجیده میشوند؟
آزمون IQ مجموعهای از سوالات و فعالیتهاست که جنبههای مختلف توانایی ذهنی فرد را میسنجد. هر بخش از آزمون، نمرهی جداگانهای دارد و در نهایت، میانگین این نمرات، نمره کلی IQ را تشکیل میدهد.
سوالات آزمون هوش معمولاً جنبههای مختلفی از توانایی ذهنی را میسنجند، از جمله:
- حافظه کاری (توانایی حفظ و استفاده از اطلاعات در لحظه)
- درک و فهم زبانی
- استدلال منطقی و عددی
- سرعت پردازش اطلاعات
- مهارتهای دیداری-فضایی (یعنی توانایی درک، تحلیل، به خاطر سپردن و دستکاری تصاویر در فضا و دنبال کردن موقعیت اشیای متحرک)
- دایره واژگان و زبان
معمولا هر فرد در یکی از این بخشها قویتر از سایر بخشهاست. ترکیب این نمرات، تصویری جامعتر از توانایی ذهنی فرد ارائه میدهد.
تاریخچه آزمون IQ
دانشمندان و روانشناسان از اواخر دههی ۱۸۰۰ میلادی، شروع به طراحی آزمونهایی برای سنجش هوش کردند. در سال ۱۹۰۵، «آلفرد بینه»، روانشناس فرانسوی، اولین آزمون هوش را طراحی کرد. کمی بعد، «ویلیام استرن»، روانشناس آلمانی، روش دقیقتری برای اندازهگیری توان ذهنی ابداع کرد و اصطلاح «ضریب هوشی» (Intelligence Quotient) را معرفی کرد.
امروزه تحقیقات دربارهی IQ همچنان ادامه دارد و آزمونهای پیچیدهتری طراحی میشوند که علاوه بر تواناییهای ذهنی، مهارتهای اجتماعی، هیجانی، فیزیکی و هوش عملی یا همان «درک و شعور اجتماعی» را نیز در نظر میگیرند.
کاربردهای آزمون هوش (IQ) چیست؟
آزمون IQ میتواند برای موارد زیر استفاده شود:
- ارزیابی صلاحیت فرد برای یک شغل
- سنجش آموزشی و تحصیلی
- تشخیص ناتوانیهای ذهنی
- اهداف پژوهشهای روانشناسی
- ارزیابی تواناییهای شناختی فرد، از جمله توجه، حافظه، مهارتهای ریاضی، توانایی حل مسئله و سرعت واکنش
چه عواملی بر ضریب هوشی نرمال (IQ) تاثیر میگذارند؟
چندین عامل میتوانند بر میزان ضریب هوشی نرمال فرد تاثیر بگذارند، از جمله:
- سن (IQ در کودکی افزایش یافته و در پیری کاهش پیدا میکند.)
- پیشینه تحصیلی
- فرهنگ و باورهای اجتماعی
- سلامت عمومی و وجود یا نبود بیماریهای زمینهای
- محیط زندگی
- ژنها (وراثت)
- آموزش موسیقی
- ساختار مغز
آی کیو نرمال چند است؟
نمرهی ۱۰۰ بهعنوان ضریب هوشی (IQ) نرمال در نظر گرفته میشود. هر نمرهای بالاتر از ۱۰۰ نشاندهندهی هوش بالاتر از حد متوسط برای سن فرد است.
بهطور کلی، برای محاسبهی IQ، عملکرد هر فرد با گروهی از همسالان خودش مقایسه میشود. در واقع، IQ یک عدد مطلق یا جدا از دیگران نیست، بلکه نشان میدهد که عملکرد ذهنی فرد در مقایسه با سایر افراد همسن او در چه سطحی قرار دارد.
برای سن من ضریب هوشی نرمال چقدر است؟
بر اساس پژوهشها، ضریب هوشی نرمال IQ برای هر گروه سنی به شکل زیر تفسیر میشود:
| سن | میانگین یا IQ طبیعی |
| ۱۶ تا ۱۷ سال | ۱۰۸ |
| ۱۸ تا ۱۹ سال | ۱۰۵ |
| ۲۰ تا ۲۴ سال | ۹۹ |
| ۲۵ تا ۳۴ سال | ۹۷ |
| ۳۵ تا ۴۴ سال | ۱۰۱ |
| ۴۵ تا ۵۴ سال | ۱۰۶ |
| ۵۵ تا ۶۴ سال | ۱۰۹ |
| ۶۵ تا ۶۹ سال | ۱۱۴ |
| ۷۰ تا ۷۴ سال | ۱۱۹ |
همانطور که در این جدول هم دیده میشود، میانگین IQ با افزایش سن کمی افزایش مییابد، که این موضوع احتمالا به دلیل کسب تجربه، دانش و ثبات شناختی بیشتر در سنین بالاتر است.
نمرهی IQ خوب چیست؟
نمرات IQ بین ۹۰ تا ۱۰۹ نشاندهندهی محدودهی طبیعی یا ضریب هوشی نرمال هستند. البته با اینکه ۱۰۰ بهعنوان میانگین نظری در نظر گرفته میشود؛ در بیشتر موارد، بزرگسالان نمرهای بین ۷۰ تا ۱۳۰ کسب میکنند.
بهطور کلی، اگر نمرهی شما بیش از ۱۳۰ باشد، در محدودهای بالاتر از میانگین جامعه قرار دارید و اگر پایینتر از ۷۰ باشد، IQ شما کمتر از میانگین جامعه محسوب میشود.
| نمره | سطح هوش |
| بین ۱۱۰ تا ۱۱۹ | هوش برتر یا بالاتر از متوسط |
| بین ۱۲۰ تا ۱۴۰ | هوش بسیار بالا یا استعداد ویژه |
| بالای ۱۴۰ | نابغه یا نزدیک به نابغه |
| بین ۸۰ تا ۸۹ | پایینتر از متوسط یا کند ذهنی خفیف |
| زیر ۷۰ | ضعف ذهنی آشکار یا ناتوانی ذهنی |
همانطور که در جدول بالا هم میبینید، افراد با هوش بسیار بالا یا استعداد ویژه، نمرهای بین ۱۲۰ تا ۱۴۰ دارند.
تنها حدود ۲ درصد از جمعیت جهان نمرهای بالاتر از ۱۳۰ کسب میکنند که آنها را در ردهی نوابغ قرار میدهد.
بسیاری از دانشمندان، فیلسوفان، شاعران، ریاضیدانان، موسیقیدانان و شطرنجبازان برجسته دارای IQ بسیار بالا بودهاند. نوابغ معروفی مانند آلبرت اینشتین، استیون هاوکینگ و آدا لاولیس دارای IQ تقریبی حدود ۱۶۰ بودهاند.
بالاترین IQهای ثبت شده
در حال حاضر، تِرِنس تائو (Terence Tao)، ریاضیدان برجستهی چینی-آمریکایی، با نمرهی IQ حدود ۲۳۰ بهعنوان یکی از باهوشترین افراد جهان شناخته میشود.
البته انجمن GIGA Society (نهادی متشکل از افرادی با IQ میانگین بالاتر از ۱۹۰) اعلام کرده است که یانگهون کیم (YoungHoon Kim) از کرهجنوبی با نمرهی شگفتانگیز ۲۷۶، دارای بالاترین IQ ثبتشده در تاریخ است.
برخی از بالاترین نمرات IQ در بازهی ۲۵۰ تا ۳۰۰ گزارش شدهاند، اما بسیاری از این ادعاها بهدلیل ناهمگونی در شیوهی سنجش و اعتبار پایین آزمونها مورد تردید قرار دارند.
آیا IQ برابر با ۱۲۰ خوب است؟
بله، نمرهی IQ برابر با ۱۲۰ قطعاً نمرهای خوب محسوب میشود، زیرا نشاندهندهی هوش بالاتر از ضریب هوشی نرمال است. هرچند این نمره در محدودهی «نابغه» قرار نمیگیرد، اما همچنان فرد را در ۱۰ درصد برتر جامعه از نظر بهرهی هوشی قرار میدهد.
مطلب مرتبط: تفاوت EQ و IQ
تفاوت آزمونهای استعداد و آزمونهای IQ
در ادامه هر دوی این آزمونها را مورد بررسی قرار دادهایم تا بهتر متوجه تفاوتشان بشوید.
آزمونهای استعداد (Aptitude Tests)
آزمونهاب استعداد، مجموعهای از مهارتهای خاص فرد را میسنجند. این آزمونها، میتوانند دامنهی وسیعی از تواناییها را اندازهگیری کرده و برای هر مهارت نمرهی جداگانهای ارائه دهند. این نوع ارزیابیها ممکن است از طریق آزمونهای استاندارد یا بازیهای شناختی انجام شوند.
ویژگیها:
- هر آزمون حوزهی مشخصی از هوش را میسنجد.
- سن در نتیجه تاثیری ندارد.
- برای هر توانایی، نمرهی جداگانهای محاسبه میشود.
- این آزمونها پیشبینیکنندهی خوبی برای عملکرد شغلی هستند.
- کاربرد اصلی آنها در ارزیابیهای پیش از استخدام است.
آزمونهای آی کیو (Intelligence Quotient Tests)
آزمونهای IQ، استانداردشده هستند و سوالات متنوعی از جمله منطقی، دیداری، فضایی، تشخیص الگو و قیاسی را شامل میشوند. نمرهی IQ بر اساس اختلاف بین نمرهی فرد و میانگین نمرات همسالان او محاسبه میشود و معیار تقریبی از «هوش کلی» است.
ویژگیها:
- میزان هوش عمومی را میسنجند.
- سن در محاسبهی نمره دخالت دارد.
- در این آزمون تنها یک نمرهی کلی ارائه میشود.
- پیشبینی متوسطی از عملکرد شغلی دارند.
- بیشترین کاربرد آنها در پژوهش، آموزش و ارزیابی روانپزشکی است.
پرسشهای متداول دربارهی IQ
۲. آیا ضریب هوشی نرمال در طول زمان تغییر میکند؟
IQ بیانگر توانایی ذهنی ذاتی است؛ بنابراین، در طول زندگی تقریبا ثابت میماند. با این حال، دانش، تجربه و توانایی استفادهی موثر از هوش معمولا از سن ۲۰ تا ۵۰ سالگی افزایش یافته و سپس دوباره روند کاهشی پیدا میکند.
از جنبهای دیگر نیز، ضریب هوشی (IQ) نرمال جوامع انسانی در طول زمان افزایش یافته است، که به پدیدهای معروف به “اثر فلین” اشاره دارد. جیمز فلین، پژوهشگر برجسته، نشان داد که میانگین IQ در ایالات متحده در طول ۴۶ سال حدود ۱۳.۸ نمره افزایش یافته است. این افزایش به عواملی چون آموزش بهتر، دسترسی گستردهتر به اطلاعات، پیچیدگی بیشتر وظایف روزمره و همچنین بهبود سلامت و تغذیه نسبت داده میشود.
۳. آیا ضریب هوشی نرمال IQ در کشورهای مختلف متفاوت است؟
بله، میانگین IQ در کشورهای مختلف با یکدیگر تفاوت دارد. در پژوهشی از مؤسسهی Ulster در سال ۲۰۱۹، دادههای IQ نرمال کشورها بر اساس آزمونهای استاندارد، همراه با ارزیابیهای ریاضی، علمی و خواندن جمعآوری شد.
نتایج نشان داد:
- ژاپن با میانگین IQ ۱۰۶.۴۸ در رتبهی نخست قرار دارد.
- تایوان با ۱۰۶.۴۷ و سنگاپور با ۱۰۵.۷۹ در رتبههای بعدی هستند.
- ایالات متحده در رتبهی ۳۱ با میانگین ۹۷ قرار گرفت.
۴. چه بازهای از IQ نشاندهندهی ناتوانی ذهنی است؟
بر اساس راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM) منتشرشده توسط انجمن روانپزشکی آمریکا:
| بازهی IQ | طبقهبندی |
| ۷۱ تا ۸۴ | عملکرد ذهنی مرزی |
| ۵۰ – ۵۵ تا ۷۰ | ناتوانی ذهنی خفیف |
| ۳۵ – ۴۰ تا ۵۰ – ۵۵ | ناتوانی ذهنی متوسط |
| ۲۰ – ۲۵ تا ۳۵ – ۴۰ | ناتوانی ذهنی شدید |
| کمتر از ۲۵ – ۲۰ | ناتوانی ذهنی عمیق |
۵. چگونه میتوان IQ را افزایش داد؟
هرچند هوش تا حد زیادی ذاتی است، اما نمرهی IQ را میتوان از طریق یادگیری، تمرین و بهبود عملکرد ذهنی ارتقا داد. انگیزه، پشتکار و تمرین منظم نقش مهمی در این فرایند دارند.
راهکارهایی برای افزایش IQ و ارتقای عملکرد ذهنی:
- یادگیری مهارتهای جدید مانند موسیقی یا ورزش
- انجام منظم بازیهای فکری و معماها
- مطالعهی بیشتر و گسترش دانش عمومی
- یادگیری زبان جدید
- تقویت مهارتهای گفتاری و واژگانی
- حفظ سلامت جسمی با تغذیهی مناسب، ورزش منظم و خواب کافی
بهطور کلی، تقویت ذهن مانند پرورش عضلات بدن است؛ با تمرین، مداومت و سبک زندگی سالم، توانایی ذهنی نیز رشد میکند.
جمع بندی
درست است که در این مطلب به این پرداختیم که ضریب هوشی نرمال چند است و با اینکه کماکIQ معمولاً برای سنجش میزان هوش افراد استفاده میشود، اما این مفهوم در سالهای اخیر با انتقادهای زیادی روبهرو شده است.
پژوهشگران معتقدند که محاسبه IQ بهتنهایی نمیتواند بهطور جامع میزان هوش واقعی فرد را نشان دهد. هوش جنبههای گوناگونی (از جمله جنبههای معنوی، عاطفی و خلاق) دارد. علاوه بر این، دستهبندی افراد بر اساس IQ میتواند منجر به تبعیض علیه کسانی شود که IQ پایینتری دارند. حتی برخی گروهها تنها برای افرادی با IQ مشخص تشکیل شدهاند.
در نهایت، نمره IQ شما، ارزش یا موفقیت زندگی شما را تعیین نمیکند. IQ تواناییهای لازم برای تصمیمگیریهای درست در موقعیتهای واقعی زندگی را اندازهگیری نمیکند. بنابراین، هوش واقعی بسیار فراتر از عدد IQ است؛ زیرا بهرهوری کاری، توانایی سازگاری با شرایط زندگی و سلامت روانی افراد را نمیتوان تنها از روی نمره IQ پیشبینی کرد. سایر تست های شخصیت شناسی را در این صفحه مشاهده میکنید.
منبع: medicinenet.com
