اولین باری که فهمیدم یک روز در تقویم، به روز دانشجو اختصاص دارد، ترم اول دانشگاه بودم و قرار بود در یک مراسم ساده دانشجویی این روز را جشن بگیریم. همانجا بود فهمیدم که روز دانشجو فقط یک روز عادی در تقویم نیست و روایتی عمیق پشت آن است که باید شنید و به خاطر سپرد. از آنجایی که به روز دانشجو ۱۴۰۴ نزدیک هستیم، تصمیم گرفتیم که در این محتوا، بیشتر دربارهی روایت این روز و وقایع آن صحبت کنیم.
تاریخ روز دانشجو ۱۴۰۴
۱۶ آذر ۱۴۰۴ (یکشنبه)
۷ دسامبر ۲۰۲۵
۱۶ جمادیالثانیه ۱۴۴۷
در تقویم رسمی ایران، ۱۶ آذر بهعنوان روز دانشجو نامگذاری شده است. این روز، نماد مسئولیتپذیری دانشجویان در برابر مسائل سیاسی، اجتماعی و فرهنگی کشور است.
چرا ۱۶ آذر روز دانشجو است؟ (تاریخچه)
سرچشمه نامگذاری روز دانشجو به رویداد ۱۶ آذر ۱۳۳۲ در دانشگاه تهران برمیگردد. در ادامه، وقایع آن روز و شرایطی که منجر به رخ دادن این رویداد تاریخی و سرنوشتساز شد را با همدیگر مرور میکنیم.
پیش از ۱۶ آذر
در دهه ۲۰ تا اوایل دهه ۳۰، پس از سقوط حکومت رضاشاه، حزب توده نفوذ گستردهای در بین دانشجویان پیدا کرده بود و بخش مهمی از فعالان دانشجویی دانشگاه تهران، هوادار یا عضو این حزب بودند. اما با افزایش محبوبیت جبهه ملی در دوران نخستوزیری دکتر محمد مصدق، رفتهرفته، محبوبیت حزب توده در بین دانشجویان کمتر شد.
کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲
با کودتای ۲۸ مرداد که با دخالت مستقیم آمریکا و بریتانیا منجر به برکناری دولت مصدق شد، فضای کشور بهشدت امنیتی شد. در آن زمان، برای تثبیت قدرت پس از کودتا، محدودیتهای گستردهای اعمال شده بود، بسیاری از فعالان سیاسی دستگیر شده، مطبوعات بهشدت از سوی حکومت وقت کنترل میشدند و هرگونه فعالیت مخالفان سرکوب میشد.
با وجود همهی سرکوبها، دانشگاه تهران (تنها موسسه مدرن آموزش عالی آن زمان در ایران) یکی از معدود فضاهایی بود که صدای اعتراض و مقاومت در آن همچنان روشن بود. در آن زمان، تظاهرات پراکندهای در مهر و آبان ۱۳۳۲ در اعتراض به محاکمه مصدق برگزار و دانشگاه به مرکز اصلی این حرکتها تبدیل شد.
آذر ۱۳۳۲ و سفر ریچارد نیکسون به تهران
در آذر ۱۳۳۲، خبر از سرگیری روابط ایران و بریتانیا منتشر و اعلام شد که ریچارد نیکسون، معاون وقت رئیسجمهور آمریکا، قرار است برای یک سفر رسمی به تهران بیاید. این سفر نماد حمایت آمریکا از دولت کودتا تلقی میشد و موجی از نارضایتیها را در میان دانشجویان به وجود آورد.
تجمع دانشجویان در دانشگاه تهران روز ۱۶ آذر ۱۳۳۲
صبح ۱۶ آذر ۱۳۳۲، دانشجویان دانشکده فنی دانشگاه تهران، در اعتراض به سیاستهای حکومت و سفر نیکسون به تهران، در دانشگاه تجمع کردند. در آن روز، فضای دانشگاه بسیار ملتهب بود و حضور گسترده دانشجویان با سردادن شعارهای اعتراضی و پخش کردن تراکتها، نشاندهنده عمق نارضایتی آنها بود.
شهادت سه تن از دانشجویان
در واکنش به این تجمع، سربازان و نیروهای ویژه ارتشی، وارد محوطه دانشگاه شدند، به کلاسهای درس حمله کرده و صدها دانشجو را بازداشت و زخمی کردند؛ اقدامی که بهطور مستقیم استقلال دانشگاه و حریم علمی آن را نقض میکرد.
درگیریها بهسرعت شدت گرفت و در نهایت نیروهای مسلح با استفاده از سلاح گرم، شروع به تیراندازی به سمت دانشجویان کردند. در این حادثه، سه تن از دانشجویان دانشکده فنی (احمد قندچی، مهدی شریعت رضوی و مصطفی بزرگنیا) به شهادت رسیدند.
شهادت این سه دانشجو بهعنوان نماد ایثار، مقاومت و ایستادگی در برابر استبداد و سلطه خارجی، ثبت و بهسرعت به یکی از مهمترین وقایع پس از کودتا تبدیل شد.
نامگذاری روز دانشجو
خبر این واقعهی تلخ در مدت کوتاهی در سراسر کشور منتشر شد و واکنش گسترده اقشار مختلف جامعه را به همراه داشت. از آن زمان، ۱۶ آذر بهعنوان «روز دانشجو» نامگذاری شد و هر سال بهانهای برای یادآوری نقش دانشگاه در تحولات اجتماعی و سیاسی ایران است.
روز دانشجو ۱۴۰۴
امروز، پس از گذشت دههها، ۱۶ آذر همچنان جایگاه ویژهای در میان دانشجویان دارد. هر ساله دانشگاههای سراسر کشور با برگزاری سخنرانیها، مراسمهای فرهنگی، نشستهای انتقادی و برنامههای دانشجویی، این روز را گرامی میدارند.
جمعبندی
۱۶ آذر نمادی ماندگار از آگاهی و شجاعت نسل دانشجو در برابر بیعدالتی است. این روز به ما یادآوری میکند که دانشجو فقط یک فراگیر علم نیست؛ بلکه فردی مسئول، آگاه و حساس نسبت به سرنوشت جامعه است. تاریخچه این روز نشان میدهد که دانشگاه همیشه جایگاه مطالبهگری، آزادیخواهی و حرکت بهسوی آیندهای روشنتر بوده و هست.
منبع: wikipedia
