توانایی انسانی برای همکاری و برقراری ارتباط موثر با دیگران، به مفهومی با نام هوش هیجانی (EQ) گره خورده است. این نوع هوش مجموعهای از مهارتها است که به شما کمک میکند احساسات خود و دیگران را بفهمید. پژوهشها نشان میدهند که تقویت هوش هیجانی منجر به رضایت شغلی، بهبود روابط با دیگران و حتی خلق نوآوری میشود.
بیایید در این مقاله از مجله دانشکار ببینیم هوش هیجانی شامل چه مهارتهایی است و چگونه هوش هیجانی خود را افزایش دهیم، با ما همراه باشید.
مرتبط: با شرکت در تست هوش هیجانی بار آن هوش هیجانی خود را بسنجید.
اجزای هوش هیجانی چیست؟
هوش هیجانی مجموعهای از مهارتها و رفتارها است. این مهارتها اغلب به چهار مولفه اصلی از جمله خودآگاهی، خودتنظیمی، آگاهی اجتماعی و مهارتهای اجتماعی تقسیم میشوند. برخی افراد بهطور ذاتی در برخی از این مهارتها بهتر از بقیه هستند، اما هوش هیجانی چیزی است که میتوانید آن یاد بگیرید.
مارگارت اندروز (Margaret Andrews) مدرس دوره «هوش هیجانی در رهبری»، درباره اینکه چگونه افراد میتوانند برای بهبود روابط بینفردی، هوش هیجانی خود را تقویت کنند، نظرات جالبی رامطرح کرده است. اندروز قبلتر معاون دانشکده در «دانشگاه هاروارد» و مدیر اجرایی در «مدرسه مدیریت MIT Sloan» بود. با او همراه میشویم و چهار مولفه اصلی در افزایش هوش هیجانی را بررسی میکنیم.
خودآگاهی (Self-Awareness)
خودآگاهی توانایی شناسایی و درک احساسات خود و تأثیر آنها بر دیگران است. این مهارت، سنگبنای هوش هیجانی است و سایر اجزای هوش هیجانی به همین آگاهی وابسته هستند. در این رابطه، اندروز میگوید:
«همه چیز از خودآگاهی شروع میشود. اگر از احساسات خود و رفتارهایی که در نتیجه آنها بروز میدهند آگاه باشید، بهتر مدیریتشان میکنید.»
احساسات شما روی خلقوخو، رفتار، عملکرد و نحوه تعاملتان با دیگران تاثیر میگذارند. اندروز در این مورد میگوید:
«شما همیشه در حال تجربه احساساتتان هستید؛ اما سوال این است که آیا شما از این احساسات و اثراتشان بر رفتار خود و دیگران آگاه هستید یا نه؟»
طبق گفته تاشا یوریش (Tasha Eurich)، روانشناس سازمانی و نویسنده کتاب Insight، افراد خودآگاه اغلب اعتمادبهنفس بیشتر، خلاقیت بالاتر، روابط قویتر و ارتباطات موثرتری با دیگران برقرار میکنند و در زندگی شخصی و حرفهای خود تصمیمات بهتری میگیرند.
خودتنظیمی (Self-Regulation)
خودآگاهی دروازه ورود به خودتنظیمی و افزایش هوش هیجانی است. خودتنظیمی یعنی توانایی مدیریت احساسات و رفتارها! بهعبارتی، وقتی احساسات خود را بشناسید، بهتر میتوانید آنها را کنترل کنید و جلوی واکنشهای ناگهانی و رفتارهای مخرب را بگیرید. در این رابطه، اندروز توضیح میدهد:
«افرادی که خودتنظیمی قوی دارند، در موقعیتهای تنشزا مکث میکنند و نفس عمیق میکشند. این کار باعث میشود آرام بمانند و قبل از صحبت یا انجام کار خاصی فکر کنند.»
این افراد اغلب نگرش مثبتی دارند و با شرایط مختلف راحتتر سازگار میشوند. از طرفی، افرادی که نمیتوانند احساسات منفی خود را کنترل کنند، اغلب در دیگران احساسات منفی ایجاد میکنند. اندروز در این مورد میگوید:
«یک ضربالمثل قدیمی هست که میگوید، افراد بهخاطر اعتبار سازمانها استخدام میشوند، اما بهدلیل مدیرهای نایالق استعفا میدهند. این موضوع حقیقت دارد! بنابراین مدیرانی که در تیمشان نرخ ترک شغل بالا است، باید در رفتار خود تجدید نظر کنند.»
آگاهی اجتماعی (Social Awareness)
آگاهی اجتماعی یعنی توانایی درک احساسات دیگران. این مولفه یکی از بخشهای مهم همدلی است. جمیل زکی (Jamil Zaki)، استاد دانشگاه استنفورد و نویسنده کتاب The War for Kindness، همدلی را به سه دسته زیر تقسیم میکند:
- شناسایی احساس دیگران
- همراهی احساسی با آنها
- تمایل برای بهتر کردن رابطه با آنها
در این رابطه، اندروز میگوید:
«همدلی این نیست که تصور کنید اگر جای دیگران بودید چه احساسی داشتید، بلکه این است که ببینید آنها واقعا چه احساسی دارند.»
افرادی که آگاهی اجتماعی بالایی دارند، اغلب مهربانتر هستند و بازخورد خوبی به دیگران ارائه میدهند، زیرا طرف مقابل را خیلی خوب درک میکنند و هدفشان کمک به رشد بیشتر آنها است.
مهارتهای اجتماعی (Social Skills)
در این رابطه اندروز میگوید:
«مهارتهای اجتماعی چیزی است که یک مدیر عالی را از یک مدیر معمولی جدا میکند.»
این مهارتها شامل تاثیرگذاری، مدیریت تعارض، کار تیمی و توانایی الهامبخشی به دیگران هستند. همچنین به شما کمک میکنند روابط سالم و بهتری را در همه بخشهای زندگی خود بسازید و حفظ کنید.
افرادی که مهارتهای اجتماعی قوی دارند، اثری مثبتی بر تیمها و سازمانها میگذارند، زیرا دیگران را میشناسند و با استفاده از این شناخت میتوانند آنها را در مسیر یک هدف مشترک هدایت کنند. برای افزایش هوش هیجانی باید از اولین مرحله یعنی خودآگاهی شروع کنید، اما خودآگاهی کار سادهای نیست!
مرتبط: تفاوتهای ضریب هوشی (IQ) و هوش هیجانی (EQ)
موانع خودآگاهی؛ تحقیقات چه میگویند؟
بدون داشتن درک دقیق از اینکه «چه کسی هستید» رسیدن به هوش هیجانی تقریبا غیرممکن است. اندروز به پژوهشی از تاشا یوریش اشاره میکند که در آن ۹۵ درصد شرکتکنندگان به خودشان در زمینه خودآگاهی نمره بالا داده بودند؛ اما زمانی که خودآگاهی با معیارهای تجربی و علمی سنجیده شد، مشخص شد تنها ۱۰ تا ۱۵ درصد از آنها واقعا خودآگاه بودند.
این شکاف فوق نشان میدهد بسیاری از ما آنقدرها که فکر میکنیم، خودآگاه نیستیم. بدتر از آن، تحقیقات نشان میدهند مدیران اغلب کمترین میزان خودآگاهی را دارند. این موضوع بیشتر بهدلیل قدرتی است که در اختیار دارند. در این مورد، تاشا یوریش در مجله هاروارد بیزینس ریویو (Harvard Business Review) مینویسد:
«هرچه فرد قدرت بیشتری بهدست میآورد، احتمال زیادی دارد که شناخت کافی از خود نداشته باشد. باید گفت که مدیران در راس سازمانها اغلب بازخورد کمتری نسبت به رفتار و کارهایشان دریافت میکنند.»
کارکنان به مدیران بازخورد ارائه تمیدهند، زیرا از پیامدهای احتمالی آن میترسند. این موضوع باعث میشود مدیران از نقد سازنده دور بمانند و در نتیجه، خودآگاهیشان کم شود. دریافت بازخورد واقعی و سازنده، یکی از موثرترین راهها برای افزایش هوش هیجانی و تقویت خودآگاهی است. اندروز اشاره میکند که ارزیابی ۳۶۰ درجه هوش هیجانی میتواند بسیار مفید باشد، زیرا تصویری واقعی از مهارتهای شما و تاثیرشان بر دیگران بهدست میدهد.
نشانههای هوش هیجانی چیست؟
همانطور که گفتیم، هوش هیجانی مجموعهای از مهارتها است که میتوان آن را یاد گرفت و تقویت کرد. در جدول زیر نشانههای افراد با هوش هیجانی پایین و هوش هیجانی بالا آورده شده است:
| افراد با هوش هیجانی پایین | افراد با هوش هیجانی بالا |
| احساس میکنند دیگران آنها را درک نمیکنند | ارتباط بین احساسات و رفتارشان را میفهمند |
| زود ناراحت یا عصبی میشوند | رفتارشان در زمان استرس، آرام و کنترلشده است. |
| سریع تحت تاثیر احساسات شدید قرار میگیرند | توانایی تاثیرگذاری قوی بر دیگران را دارند |
| در ابزار و بیان خود مشکل دارند | با افراد سختگیر، ماهرانه و دیپلماتیک برخورد میکنند |
سه گام اساسی برای افزایش هوش هیجانی
چگونه هوش هیجانی خود را افزایش دهیم؟ تقویت هوش هیجانی یک فرآیند مداوم است و مسیر آن برای هر فرد متفاوت خواهد بود. بااینحال، انجام اقدامات زیر میتوانند شما را به خودآگاهی بیشتر، همدلی و مهارتهای اجتماعی بهتر برساند:
۱- احساسات خود را بشناسید
ابتدا سوالات زیر را از پاسخ دهید:
- در حال حاضر چه احساسی دارید؟
- آیا میتوانید احساس خود را به زبان بیاورید؟
- در موقعیتهای پرتنش، اغلب چه احساسی در شما ایجاد میشود؟
- بعد از بروز احساسات، چه واکنشی نشان میدهید؟
- آیا میتوانید کمی مکث کنید و سپس با فکر کردن پاسخ دهید؟
توصیه میکنیم لحظهای توقف کنید و سوالات فوق را جواب دهید. با این کار، احساسات خود را میشناسید و میدانید مثلا خشمتان از چیست یا چرا به چیزی یا کسی حسادت میکنید. این مرحله گام مهمی در مسیر هوش هیجانی و خودآگاهی است.
۲- از دیگران بازخورد بگیرید
با پرسیدن نظر مدیران، همکاران، دوستان یا خانواده، میتوانید تصویری واقعی از خود داشته باشید. از آنها بپرسید که در شرایط مختلف چه رفتاری دارید؛ تا چه حد انعطافپذیر یا همدل هستید یا چگونه تعارضها و مشکلات را مدیریت میکنید. ممکن است بازخورد آنها همیشه آن چیزی نباشد که دوست دارید بشنوید، اما شما به این بازخورد نیاز شدید دارید؛ بدین دلیل که به شما در خودآگاهی و افزایش هوش هیجانی کمک زیادی میکند.
۳- مرتب کتاب بخوانید
تحقیقات نشان میدهند مطالعه کتابهای ادبی که شخصیتهای پیچیدهای دارند، اغلب همدلی را افزایش میدهد. خواندن داستان از دیدگاه نویسنده به شما کمک میکند به ذهنیت، انگیزهها و رفتارهای آنها پی ببرید و آگاهی اجتماعی خود را تقویت کنید. درحقیقت، شما با کتاب خواندن، نسبت به خود و دیگران بینش عمیقی بهدست میآورید.
چگونه فرهنگ هوش هیجانی را ایجاد کنیم؟
افزایش هوش هیجانی در خود میتواند آسان باشد، اما تاثیرگذاری بر دیگران برای پذیرش ذهنیتی همدلانه سخت است. برای ایجاد فرهنگ هوش هیجانی بالا در سازمان، مدیران و سرپرستان باید رفتارهای هوش هیجانی را الگو قرار دهند. در این رابطه اندروز میگوید:
«اگر میخواهید عملکرد سازمان خود را در زمینه هوش هیجانی تغییر کند، بهتر است استانداردهایی را برای نحوه ارتباط با تیمها و حل مشکلات تعیین کنید.»
همچنین افرادی که رفتارهایشان نشاندهنده هوش هیجانی است را شناسایی کرده و از آنها قدردانی کنید. در این رابطه، اندروز توصیه میکند:
«قهرمانان را معرفی کنید، آنهایی که به دیگران کمک میکنند؛ اما قهرمان فقط کسی نیست که سریعتر به قله میرسد، بلکه همه کسانی هستند که به او کمک کردهاند. اگر میخواهید رفتار تیمی خوب را تشویق کنید، آن را بشناسید و بهطور واضح در سازمان پیاده سازی کنید.»
کلام آخر
برای تقویت هوش هیجانی ابتدا باید احساسات خود را شناسایی کرده سپس آنها را مدیریت کنید. دریافت بازخورد از دیگران و تمرین همدلی نیز به تقویت آگاهی اجتماعی و مهارتهای ارتباطی کمک شایانی میکند. درنهایت، تقویت هوش هیجانی یک فرآیند مستمر است که با خودآگاهی، همدلی و مهارتهای اجتماعی تقویت میشود. این موضوع هم در زندگی شخصی و هم در محیط کار منجر به بهبود روابط و عملکردتان میشود.
